Λευκόπετρα

Ονομασία δύο οικισμών. 1. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 460 μ., 51 κάτ.) του νομού Ημαθίας. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού, 17 χλμ. ΝΔ της Βέροιας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Βέροιας. Έως το 1953 ονομαζόταν ‘Ισβορος. Αρχαιολογία-μνημεία. Επιφανειακά ευρήματα, όπως ένας μαρμάρινος ενεπίγραφος βωμός του Δία Υψίστου των ρωμαϊκών χρόνων και άλλες παρατηρήσεις, είχαν προσελκύσει την αρχαιολογική έρευνα το 1958 στην ερημική και δυσπρόσιτη περιοχή της Λ. Αλλά ο τόπος έγινε περίφημος και ευπρόσιτος από το 1965, όταν κατά τη διάνοιξη της εθνικής οδού Βέροιας-Κοζάνης, κοντά στο 13o χλμ., τα σκαπτικά μηχανήματα έφεραν στο φως λείψανα ναού αυτοκρατορικών χρόνων και πλήθος επιγραφών αναθηματικών εις «Μητέρα Θεών Αυτόχθονα», όπως την ονόμαζαν. Ο ναός αποτελείται από πρόναο και σηκό. Αρκετά στοιχεία από τη σωζόμενη μαρμάρινη πρόσταση βοήθησαν την αναπαράσταση. Το μήκος του στυλοβάτη είναι 9,88 μ. Τέσσερις αράβδωτες κολόνες ύψους 3,87 μ. στήριζαν θριγκό και αέτωμα. Το συνολικό ύψος της πρόστασης ήταν 6,25 μ. Το συνολικό ύψος πρόναου και σηκού είναι 14,70 μ. Εκτός από την πρόσταση, μαρμάρινα είναι το κατώφλι και το θύρωμα του μεσότοιχου και μία βαθμίδα μπροστά στην είσοδο προς τον σηκό. Βρέθηκαν μαρμάρινη τράπεζα προσφορών, μαρμάρινοι βωμοί κ.ά., στην αρχική τους θέση κατά ένα μέρος ή σε κομμάτια μέσα στο εσωτερικό του ναού. Στα σωζόμενα μέρη του επιστύλιου της πρόσοψης διατηρούνται τμήματα της κτητορικής επιγραφής. Περισσότερες από εκατό επιγραφές κάλυπταν σχεδόν όλα τα μάρμαρα του ναού, τους βωμούς και τις αναθηματικές πλάκες. Πολλές είναι χρονολογημένες με διπλή χρονολογία, ακτιακή και μακεδονική. Έχουν γραφεί διαδοχικά μέσα σε διάστημα περίπου 200 ετών, μεταξύ 169-362 μ.Χ., και οι περισσότερες είναι απελευθερωτικές, καθιερώνουν δηλαδή την απελευθέρωση δούλου ή δούλης υπό τύπον ανάθεσης στη θεά. Η συλλογή των εκατό και πλέον χρονολογημένων επιγραφών είναι πολύτιμη για γλωσσικές παρατηρήσεις σε ονόματα προσώπων, όπως είναι οι δωρητές και οι δούλοι, οι ιερείς και οι επιμελητές του ιερού. Οι επιγραφές δίνουν περισσότερα στοιχεία, όπως μία πάνω σε μαρμάρινη πλάκα, η οποία αναφέρει και το εθνικό της κυρίας (Εορδαία) και τον λόγο της δωρεάς (δάνειο αναπόδοτο): «Γλαύκα Λουκίου,/ Εορδαία, εδωρήσατο/ Μητρί θεών Εισιδώραν/ την εαυτής θρεπτήν, διά το/ την τιμήν αυτής δεδανίσθαι/ παρά του θεού και μη δύνασθαι αποδούναι./ Μαρκία Ορέστου η θυγάτηρ/ συνευαρεστεί». Τα λίγα μαρμάρινα αγάλματα και ανάγλυφα που βρέθηκαν, όπως και τα όστρακα και τα νομίσματα, χρονολογούνται στους χρόνους μεταξύ του Αντωνίνου του Ευσεβούς και του Αρκαδίου (2ος-5ος αι. μ.Χ.). Είναι η εποχή της πάλης του χριστιανισμού με την αρχαιοελληνική θρησκεία, η οποία περιορίζεται σιγά-σιγά στα ερημικά ιερά της Μητρός Θεών, στη σημερινή Λ. Και από την άποψη αυτή το ιερό και τα ευρήματά του αποκτούν καίρια σημασία. 2. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 60 μ., 638 κάτ.) του νομού Ξάνθης. Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του νομού, 9 χλμ. Α της Ξάνθης. Υπάγεται διοικητικά στην κοινότητα Σελέρου. Αναπαράσταση της πρόσοψης του ναού της Μητέρας των Θεών κοντά στη Λευκόπετρα Ημαθίας. Είναι τονισμένα περισσότερο και ξεχωρίζουν τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν και βοήθησαν να γίνει η αναπαράσταση με αρκετή ασφάλεια (Από το «Αρχαιολογικόν Δελτίον» 21, 1966). Ευρήματα της Λευκόπετρας. Μαρμάρινο πόδι από τράπεζα προσφορών με τρεις απελευθερωτικές επιγραφές (η τρίτη μόλις διακρίνεται στην πάνω δεξιά γωνία). Είναι αξιοσημείωτα τα ονόματα των δωρητριών που αναφέρονται στις επιγραφές αυτές: Μαρσιδία Μαμαρίς στην πρώτη, Πετρωνία Άμιλλα στη δεύτερη, σε αντίθεση προς τα πατροπαράδοτα μακεδονικά, Αντίγονος Παραμόνου Αλέξανδρος, που υπάρχουν στην τρίτη.